ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑΤΕΣ
Της ΕΛΕΝΗΣ ΛΕΩΝΙΔΑ ΚΟΥΒΑΡΗ η
Φιλολόγου, Διδάκτορος Πανεπιστημίου Αθηνών
ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ (1912-1913)
Η ιδέα της διαβαλκανικής συνεργασίας, διάχυτη αφότου ο Ρήγας
Βελεστινλής κήρυξε την ανάγκη για αγωνιστική συσπείρωση των λαών της
χερσονήσου του Αίμου κατά της τυραννίας, δεν είχε γνωρίσει, ως τις αρχές
του 20ου αιώνα, την καταξίωση στην πράξη. Η σύμπηξη ενός ευρύτερου
μετώπου από τα βαλκανικά κράτη είχε αποδειχθεί αδύνατο να συγκροτηθεί
την περίοδο του σουλτανικού δεσποτισμού.
Όταν όμως το 1908 εκδηλώθηκε και επικράτησε το κίνημα των Νεότουρκων κι
έγινε φανερό ότι κύριος στόχος τους ήταν ο πλήρης εκτουρκισμός του
οθωμανικού κράτους -πράγμα που σήμαινε διώξεις σε βάρος των αλλοεθνών
πληθυσμών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας- τα εθνικά αισθήματα των
γειτονικών βαλκανικών λαών αναζωπυρώθηκαν. Έλληνες, Βούλγαροι και
Σέρβοι απαιτούσαν την προστασία των ομοεθνών τους που διέμεναν στο
Οθωμανικό κράτος και ταυτόχρονα επεδίωκαν την ενσωμάτωση των οθωμανικών
εδαφών στα οποία αυτοί κατοικούσαν.
Στο μεταξύ, ο επεκτατικός ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων είναι
έντονος καθώς και η προσπάθεια για οικονομική διείσδυση στην οθωμανική
αυτοκρατορία, μια περιοχή ζωτικής σημασίας για τα συμφέροντά τους
(δρόμος προς τις αγορές της Ανατολής και τα πετρέλαια). Η Γερμανία ήδη
από τα τέλη του 19ου αιώνα έχει προσεταιριστεί τους Τούρκους. Τα
Γερμανικά βιομηχανικά κεφάλαια αναζητούν νέες αγορές και πρώτες ύλες κι
επιδιώκουν να αντικαταστήσουν τα Αγγλογαλλικά. Η «πορεία προς
ανατολάς», όπως αποκαλείται ο γερμανικός επεκτατισμός, ανησυχεί τους
δυτικούς αλλά κυρίως τη Ρωσία. Η τελευταία πείθει τους Σέρβους και τους
Βούλγαρους να παραμερίσουν τις διαφορές τους για τη Μακεδονία (η
Βουλγαρία θέλει αυτόνομη Μακεδονία, ενώ η Σερβία επιθυμεί να την
προσαρτήσει) και να συνάψουν συμμαχία κατά της Τουρκίας. Υπογράφεται
λοιπόν με κάθε μυστικότητα στις 13 Μαρτίου του 1912 η Σερβοβουλγαρική
συνθήκη.
Η Ελληνική κυβέρνηση απ’ την πλευρά της, δεν ήταν δυνατόν να παραβλέψει
τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στο Μακεδονικό και Θρακικό χώρο.
Μια ενδεχόμενη νίκη των Σερβοβουλγάρων θα τους έδινε το δικαίωμα να
διαμοιραστούν τα εδάφη αυτά. Ήδη από το 1908 ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν
είχε διστάσει να εκφράσει, από τις στήλες του «κήρυκα» των Χανίων τις
πιο τολμηρές ελπίδες για τη μελλοντική εξέλιξη των Ελληνοτουρκικών
σχέσεων και την πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας. Καθώς την άνοιξη του 1911
έκρινε ότι μια πολεμική σύγκρουση δεν ήταν μακριά, υιοθέτησε την
τακτική της βαλκανικής συνεννόησης. Στο μεταξύ αναδιοργάνωσε τη χώρα
και συγκρότησε ισχυρό στρατό ώστε να είναι έτοιμη να αρχίσει τον αγώνα
για την απελευθέρωση του αλύτρωτου Ελληνισμού.
Παράλληλα, η ρωσική επέμβαση στο Βαλκανικό χώρο ενόχλησε τους
Άγγλους και τους Γάλλους. Με την παρότρυνση, λοιπόν της Αγγλίας και για
να μην μείνει έξω από ένα μελλοντικό εδαφικό διακανονισμό της περιοχής
των ευρωπαϊκών Τουρκικών εδαφών, η Ελλάδα υπογράφει στις 29 Μαΐου του
1912 αμυντική συμμαχία με τη Βουλγαρία, η οποία ακολουθείται από την
υπογραφή στρατιωτικής συμφωνίας αλληλοϋποστήριξης σε περίπτωση πολέμου
με την Τουρκία. Στις ενδοβαλκανικές συμφωνίες εναντίον της Τουρκίας
προστίθεται αργότερα και το Μαυροβούνιο. Στις αρχές Ιουνίου του 1912 η
κυβέρνηση του παρείχε διαβεβαίωση στη Σόφια μέσω προφορικής συμφωνίας
Βουλγαρίας-Μαυροβουνίου. Παράλληλα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι
εξασθενημένη και εξαιτίας του πολέμου με την Ιταλία, η οποία έχοντας
επίσης οικονομικά κίνητρα επιτέθηκε το Σεπτέμβριο του 1911 εναντίον της
Λιβύης που ήταν οθωμανική κτήση, ενώ το Μάιο του 1912 κατέλαβε τα υπό
οθωμανική διοίκηση Δωδεκάνησα.
Οι Βαλκανικοί σύμμαχοι λοιπόν (Ελλάδα – Σερβία – Βουλγαρία -
Μαυροβούνιο) μετά την απόρριψη από την τουρκική κυβέρνηση των αιτημάτων
τους που αφορούσαν στη διασφάλιση της εθνικής αυτονομίας των εθνοτήτων
της αυτοκρατορίας, κηρύσσουν τον πόλεμο κατά της Τουρκίας στις 4/17
Οκτωβρίου του 1912, με διακοίνωση που επέδωσαν οι διπλωματικοί τους
εκπρόσωποι, πριν εγκαταλείψουν την Κωνσταντινούπολη.
Ο Α΄ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Αντίπαλοι στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο ήταν τα τέσσερα χριστιανικά κράτη
της χερσονήσου του Αίμου (Βουλγαρία, Σερβία, Μαυροβούνιο και Ελλάδα)
από την μία πλευρά και η οθωμανική αυτοκρατορία από την άλλη .
Οι επιχειρήσεις διεξήχθησαν σε τέσσερα χωριστά μέτωπα:
- Θράκη, όπου πολέμησαν οι Βούλγαροι
- Βόρεια Μακεδονία και Αλβανία, όπου πολέμησαν κυρίως οι Σέρβοι και οι Μαυροβούνιοι
- Νότια Μακεδονία, όπου πολέμησαν οι Έλληνες
- Ήπειρο
Η γενική επιστράτευση άρχισε τα μεσάνυχτα της 17ης Σεπτεμβρίου 1912.
Το σύνολο του ελληνικού στρατού ξηράς κατανεμήθηκε σε δύο μεγάλες
μονάδες, το στρατό της Θεσσαλίας και το στρατό της Ηπείρου.
Ο στρατός της Θεσσαλίας με αρχιστράτηγο το διάδοχο Κωνσταντίνο
απαρτιζόταν συνολικά από 100.000 άνδρες. Ο στρατός της Ηπείρου με
διοικητή τον αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο Σαπουτζάκη διέθετε συνολική δύναμη
που κυμαινόταν μεταξύ 10.000 – 13.000 ανδρών στην πρώτη φάση του
πολέμου . Η συνολική δύναμη του τούρκικου στρατού στη δυτική Μακεδονία
ήταν 35-40.000 άνδρες. Τα τουρκικά συνοριακά φυλάκια της πρώτης γραμμής
βρίσκονταν στην περιοχή Ελασσόνας – Δεσκάτης και Σαρανταπόρου.
Η διαταγή για προέλαση δόθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 5ης Οκτωβρίου
του 1912. Ο στρατός της Θεσσαλίας κινήθηκε έχοντας στην πρώτη γραμμή
τέσσερις μεραρχίες την 1η, 2η, 3η και 4η. Στην 4η μεραρχία ανήκε το 8ο
Σύνταγμα Πεζικού που απαρτιζόταν από άνδρες Λάκωνες. Ο ελληνικός
στρατός περνώντας τα σύνορα απελευθέρωσε την Ελασσόνα και κατέλαβε τη
Δεσκάτη.
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ (9-10 Οκτωβρίου 1912)
Η τοποθεσία του Σαρανταπόρου βρίσκεται βορειοανατολικά των Ιωαννίνων μεταξύ Γρεβενών και Ελασσόνας.
Στις 8 Οκτωβρίου του 1912, οι 1η , 2η και 3η μεραρχίες πλησίασαν κατά
μέτωπο τα στενά του Σαρανταπόρου. Η 4η θα προσπαθούσε να υπερκεράσει
τον εχθρό από τα δυτικά και προχωρώντας προς τα Σέρβια, να του αποκόψει
την υποχώρηση . Η 5η μεραρχία είχε διαταγή να επιχειρήσει ευρύτερη
κυκλωτική κίνηση δυτικότερα. Η αμυντική γραμμή των στενών του
Σαρανταπόρου ήταν φυσικώς οχυρή. Επιπλέον είχε γίνει υποδειγματική
αμυντική οργάνωση της από τους Γερμανούς. Έτσι, ο επιτιθέμενος
προχωρούσε με δυσκολία κάτω από τα πυρά του εχθρικού πυροβολικού.
Επομένως, η κατά μέτωπο επίθεση των τριων μεραρχιών που εκτελέστηκε
ουσιαστικά χωρίς κάλυψη πυροβολικού, στοίχησε στους Έλληνες σημαντικές
απώλειες .
Το πρωί της 9ης Οκτωβρίου άρχισε η προσπέλαση του ελληνικού στρατού.
Στο κέντρο οι τρεις μεραρχίες, 1η, 2η, 3η, προχωρούσαν με δυσκολία, η
5η εκτελούσε κυκλωτική κίνηση, εξουδετερώνοντας διάφορες μικρές
τουρκικές μονάδες, η 4η μεραρχία κατέλαβε τα Σέρβια. Στις 11 Οκτωβρίου,
ολόκληρος ο στρατός της Θεσσαλίας προωθήθηκε ως τον ποταμό Αλιάκμονα. Η
αποστολή ολοκληρώθηκε στις 12 Οκτωβρίου.
Η μάχη στα στενά του Σαρανταπόρου της 9ης και 10ης Οκτωβρίου 1912,
υπήρξε η πρώτη σημαντική νίκη του ελληνικού στρατού στον Α’ Βαλκανικό
πόλεμο. Τα στενά αυτά ήταν η μοναδική θέση, όπου η κατώτερη αριθμητικά
τουρκική δύναμη μπορούσε να ανακόψει την ελληνική προέλαση. Ο φον ντερ
Γκολτς μάλιστα, οργανωτής του τουρκικού στρατού, είχε πει ότι τα στενά
του Σαρανταπόρου ‘θα ήταν ο τάφος του ελληνικού στρατού’. Ο ελληνικός
στρατός όμως τον διέψευσε. Οι απώλειες των Ελλήνων αριθμούσαν 182
νεκρούς και πάνω από 1000 τραυματίες. Οι Τούρκοι είχαν επίσης
σημαντικές απώλειες σε νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους και επιπλέον
σε πολεμικό υλικό. Γενικά η μάχη στο Σαραντάπορο μπορεί να θεωρηθεί
σαν μια μεγάλη επιτυχία της ελληνικής στρατηγικής και απόδειξη της
γενναιότητας των Ελλήνων.
Στην πολύνεκρη αυτή μάχη, που ήταν αποφασιστικής σημασίας για το
ηθικό των Ελλήνων κατά την έναρξη των πολεμικών συγκρούσεων, το 8ο
Σύνταγμα Πεζικού, που αποτελούνταν από Λάκωνες –στην πλειοψηφία τους
Μανιάτες, πολεμούσε στην πρώτη γραμμή του πυρός.
Απόδειξη του ηρωισμού και της αυτοθυσίας των ανδρών αυτών είναι η
αφήγηση της προσωπικής ιστορίας όσων έλαβαν μέρος στις μάχες,
ξεπερνώντας το ανθρώπινο μέτρο κι έδωσαν τη ζωή τους για ιδανικά, όπως η
πατρίδα και η ελευθερία.
Τρανό παράδειγμα ήρωα υπήρξε ο τελειόφοιτος τότε της ιατρικής σχολής
του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιωάννης Κούβαρης του Δημοσθένους από το χωριό
Κοκκάλα της Ανατολικής Μάνης. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις των
γηραιότερων, ο νεαρός τότε φοιτητής δεν εξαιρέθηκε από τη γενική
επιστράτευση (εξαιρούνταν μόνον οι πολύτεκνοι και οι άνδρες κάτω των 18
ετών). Μαζί με το συμφοιτητή του Ανάργυρο Γουλιέλμο από τη Λάγια –που
αργότερα έγινε γενικός αρχίατρος και πολέμησε και στο Μικρασιατικό
μέτωπο- και το συγχωριανό του Μήτσο Μουρκάκο του Γιώργη (που είχε το
παρωνύμιο Λιβανάς), επιβιβάστηκαν σε πλοίο και αναχώρησαν για το
μέτωπο. Σύμφωνα με μαρτυρικές μνήμες αφηγήσεων της αδελφής του: «ένας
κάραβος γιόμησε άντρες» κι έφυγε από την προκυμαία του Γυθείου. Ο
Γιάννης ο Κούβαρης ο γιατρός, κουνούσε το καπέλο του και τη χαιρετούσε
«ίσαμε που εχάθη», λες κι είχε προαίσθημα πως δε θα ξαναγυρίσει πια, δε
θα «αγναντεύσει τη γλυκιά πατρίδα».
Στη μάχη στο Σαραντάπορο πολέμησαν και οι τρείς δίπλα-δίπλα ως απλοί
στρατιώτες. Λέγεται πως, ενώ ο Τουρκικός στρατός υποχωρούσε, ο ήρωας
Ιωάννης Κούβαρης, ρίχτηκε με ενθουσιασμό, να κατεβάσει την Τουρκική
σημαία από κάποιο φυλάκιο και χτυπήθηκε θανάσιμα από τον εχθρό. Δεν τον
έθαψαν στον σωρό των πεσόντων. Του έφτιαξαν χωριστό τάφο στον οποίο
τοποθέτησαν σταυρό με το όνομά του.
Αργότερα, όσοι επέστρεψαν από το μέτωπο και μετέφεραν τα μαύρα
μαντάτα στην οικογένεια, υπέδειξαν στον πατέρα του, Δημοσθένη Κούβαρη,
το σημείο που ήταν θαμμένος ο γιός του. Εκείνος, σίγουρα πριν το 1930
-όπου πέθανε- μετέβη στην περιοχή, βρήκε τα οστά του ήρωα γιού του και
τα μετέφερε στην Κοκκάλα. Εκεί, στο νεκροταφείο του Μαράθου υπάρχει έως
και σήμερα ένα από τα πιο παλιά ηρώα της Μάνης με την προτομή του
γιατρού και το ακόλουθο επίγραμμα στην επιτύμβιο στήλη:
«ΙΩΑΝΝΗΣ Δ. ΚΟΥΒΑΡΗΣ
ΤΕΛΕΙΟΦΟΙΤΟΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ
ΕΚ ΛΑΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΗΡΩΙΚΗΣ ΜΑΝΗΣ
ΓΕΝΝΗΘΕΙΣ ΤΗΝ 21ΗΝ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1890
Ο ΠΡΩΤΟΣ ΦΟΝΕΥΘΕΙΣ ΗΡΩΙΚΩΣ ΜΑΧΟΜΕΝΟΣ ΠΑΡΑ ΤΟΙΣ ΣΤΑΘΜΟΙΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΜΕΘΟΡΙΑΚΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ
ΠΕΣΩΝ ΕΦ ΟΠΛΟΥ ΛΟΓΧΗΝ
ΔΕΙΞΑΣ ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΩΣ ΜΑΧΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ
ΤΗΝ 5ΗΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1912.
ΣΤΟΜΑ ΑΠΟ ΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΟΣ ΤΟΥΤΟΥ ΗΚΟΥΣΘΗΣΑΝ ΑΙ
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΙ ΛΕΞΕΙΣ
- ΠΑΙΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΖΩΗ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΔΟΞΑ ΑΙΩΝΙΑ
ΣΤΟ ΜΑΧΗΤΗ ΠΟΥ ΧΑΝΕΤΑΙ ΔΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ».
Ο λαμπρός αυτός νέος, που είχε ακόμη πολλά να προσφέρει και στην
πατρίδα και στην επιστήμη, αποτέλεσε φωτεινό παράδειγμα για πολλούς
άλλους έλληνες, που θυσίασαν τη ζωή τους για τα ιδανικά τους.
Ο Μήτσος Μουρκάκος, συμπολεμιστής του στο Σαραντάπορο, ακολούθησε τον
Ελληνικό στρατό και σε άλλες μάχες και σκοτώθηκε πολεμώντας γενναία
στο μέτωπο της Ηπείρου. Ο θρήνος στην Κοκκάλα απλώθηκε σε ολόκληρο το
χωριό και σχεδόν κάθε οικογένεια έκλαψε τον δικό της ήρωα. Η
Δημοστέναινα Κουβαρίνα, μάνα του πεσόντος Ιωάννη Κούβαρη πήγε στο κλάμα
να θρηνήσει το γιό του Λιβανά και μαζί βέβαια και το γιό της.
Απόσπασμα από το μοιρολόι που είπε είναι το ακόλουθο:
«Έλα κοντά μου Λιβανά
τ΄ εσύ το γνώριζες καλά
ότι το χαϊδανάστησα
κι ότι το σπούδαξα γιατρό
για τα καλά γεράματα
κι απέει μου το σκοτώσασι
εκεί ΄ς το Σαραντάπορο.
Χαλάλι του ο θάνατος,
γιατί λευτέρωσε λαό……».
Η κυρά(=γιαγιά) του πεσόντος Μήτσου Μουρκάκου παίρνει το μοιρολόι από τη Δημοστέναινα:
«Γυναίκες, ζας περικαλού
εμένα να μ΄ ακούσετε,
γιατ΄ είμαι μεγαλύτερη.
Εγώ δε θέου κλάματα
Άγιες μέρες έρχουνται
μον΄ θέ να κάμου συμβουλή.
Άντρες οπό ΄χετε άρματα
για φεύγετε στα Γιάννενα,
βοηθάτε τα παιδία μας
του(ς) Τούρκους να νικήσουσι.»
Συγγενής του Μουρκάκου συνεχίζει το θρήνο:
«Ένα παπόρι επέρασε
όξου στον κάβο Ματαπά
κ΄ εσφύριξε διπλοσφυριά,
εσφύριξε κι εφώναξε,
ειδιοποιήστε τα χωιριά
τ΄ όγδόο σύνταγμα περνά
της Λακωνίας τα παιϊδιά
πάσι κατά τα Γιάννενα
στου Μπιζανιού τα φρούρια.»
Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, στους Βαλκανικούς πολέμησαν και
πολλοί άλλοι από την Κοκκάλα και τα γύρω χωριά της Μάνης. Κάποια
ονόματα που μπορεί να αναφερθούν είναι οι εξής:
- Στάθης Βασιλείου Γούδης, πολέμησε και σκοτώθηκε στο Μπιζάνι.
- Γιώργος Μαυροειδόγγονας με το παρωνύμιο Γεωργατζάς, από το
Δρύαλο, πολέμησε στους Βαλκανικούς και σκοτώθηκε στη λίμνη της
Δοϊράνης.
- Γιώργος Γρηγορίου Μελάς από τη Σπείρα, πολέμησε το 1912 κι έγινε στρατηγός επί ανδραγαθία.
- Βουγιουκλάκης Ιωάννης από τα Παχιάνικα, σκοτώθηκε στους Βαλκανικούς.
- Μουρκάκος Γρηγόρης.
- Γιάννης Τσιγγουρόγιαννης Κούβαρης.
- Παναγιώτης Κούβαρης του Ιωάννου Τσάρου.
- Δημήτριος Κούβαρης του Ιωάννου Τσάρου.
- Σταύρος Κούβαρης του Ιωάννου Τσάρου.
- Λεωνίδας Κούβαρης του Ιωάννου Τσάρου.
Στη γενική επιστράτευση υπήρχαν ελάχιστα μέσα μεταφοράς των
στρατεύσιμων ανδρών και ο Ελληνικός στρατός είχε μεγάλες ελλείψεις σε
πολεμοφόδια και είδη ρουχισμού. Οι Μανιάτες όμως δεν αρνήθηκαν τη
στράτευση ακολούθησαν στο μέτωπο, όπου χρησιμοποιήθηκαν ακόμη και ως
βοηθητικοί φαντάροι. Άλλοι επέζησαν και άλλοι έμειναν για πάντα στα
βουνά της Μακεδονίας και της Ηπείρου.
Αφηγήσεις όπως οι προηγούμενες έχουν ιδιαίτερη αξία για την
ανασύνθεση του ιστορικού γεγονότος, ενώ ταυτόχρονα γεμίζουν την ψυχή
συγκίνηση και περηφάνια…
Μετά την νίκη στο Σαραντάπορο δύο δρόμοι ανοίγονταν για τον ελληνικό
στρατό: ή να συνεχίσει την προέλασή του με κατεύθυνση το Μοναστήρι,
ωσότου έρθει σε επαφή με τους Σέρβους, ή να στραφεί προς τα ανατολικά
με κατεύθυνση τη Βέροια και τη Θεσσαλονίκη. Δύο τηλεγραφήματα που
έφθασαν από την Αθήνα, μετέφεραν την επιθυμία της πολιτικής ηγεσίας, να
καταληφθεί το γρηγορότερο η Θεσσαλονίκη. Στις 4.30΄το απόγευμα της 14ης
Οκτωβρίου του 1912 έφθασε στο στρατηγείο ο βασιλιάς Γεώργιος και στις 7
περίπου εκδόθηκε η διαταγή πορείας του στρατού με κατεύθυνση τη Βέροια
και τη Θεσσαλονίκη.
Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ (19-20 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1912)
Ο Τούρκος Αρχιστράτηγος Χασάν Ταξίν Πασάς, μετά την ήττα των
Τουρκικών δυνάμεων στο Σαραντάπορο και την ουσιαστική διάλυσή τους κατά
τις υποχωρητικές κινήσεις στις μέρες που ακολούθησαν είχε στη διάθεσή
του μόνο τη φρουρά της Θεσσαλονίκης και το απόσπασμα Κατερίνης. Η
παρατακτική του δύναμη ανερχόταν σε 25.000 περίπου άνδρες. Μια λογική
σκέψη θα ήταν να παρατάξει τις δυνάμεις αυτές στην ανατολική όχθη του
Αξιού. Αλλά είτε επειδή δεν ήθελε να δώσει μάχη τόσο κοντά στη
Θεσσαλονίκη, είτε επειδή ήθελε να προστατεύσει την ιερή για τους
μουσουλμάνους της Μακεδονίας πόλη των Γιαννιτσών, προτίμησε να
παρατάξει τις δυνάμεις του πιο δυτικά, γύρω από τα Γιαννιτσά. Η θέση που
διάλεξε έδινε στον αμυνόμενο αρκετά πλεονεκτήματα. Οι Τουρκικές
δυνάμεις οχυρώθηκαν σε ένα ύψωμα 130 μέτρων περίπου, από το οποίο
μπορούσαν να ελέγχουν την πεδιάδα προς τα δυτικά. Το ύψωμα περιβαλλόταν
από δύο δύσβατα ρυάκια. Κάθε προσπάθεια υπερκεράσεως είτε από το Βορρά
είτε από το Νότο ήταν σχεδόν αδύνατη.
Ο κύριος όγκος του Ελληνικού στρατού, χωρίς να έχει σαφείς
πληροφορίες για τις θέσεις του εχθρού, συνέχισε στις 19 Οκτωβρίου την
πορεία του με κατεύθυνση τον ποταμό Λουδία και τις βόρειες όχθες της
λίμνης των Γιαννιτσών. Στις 7:00 το πρωί της 20ης Οκτωβρίου ολόκληρη η
Ελληνική παράταξη επιτέθηκε εναντίον της αμυντικής θέσεως των
Γιαννιτσών. Προχωρώντας κάτω από συνεχείς βολές του εχθρικού
πυροβολικού, το Ελληνικό πεζικό άρχισε να καταλαμβάνει συχνά με
επιθέσεις με τις λόγχες, το ένα μετά το άλλο τα εχθρικά οχυρώματα. Στις
11 περίπου το πρωί Ελληνικές μονάδες μπήκαν στην πόλη των Γιαννιτσών,
ενώ είχε αρχίσει η σύμπτυξη των υπερασπιστών των τελευταίων Τουρκικών
οχυρωμάτων, που απειλούνταν πια με κύκλωση. Οι Τούρκοι υποχωρούσαν προς
τον Αξιό και τη Θεσσαλονίκη.
Ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος στην διαταγή του της 21ης Οκτωβρίου
έλεγε μεταξύ των άλλων: «Η νίκη των Γιαννιτσών συμπληρεί του
Σαρανταπόρου και αποτελεί δια τον Ελληνικόν στρατόν νεόν τίτλον τιμής
και δόξης». Και είχε δίκιο! Αν η νίκη του Σαρανταπόρου επέτρεψε στον
Ελληνικό στρατό την κατάληψη της δυτικής Μακεδονίας, η νίκη των
Γιαννιτσών άνοιξε τον δρόμο για την απελευθέρωση της κεντρικής
Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης.
Στη μάχη των Γιαννιτσών το 1912 έπεσε μαχόμενος ο Γιάννος Μιχαλέας
από το συνοικισμό της Μίνας, Κότσιφα. Οι Μιχαλεάνοι είναι κλάδος των
Νικλιάνων που κατοικούν εκεί έως και σήμερα. Η αδελφή του Μαρίτσα στο
μοιρολόι σκούζει και χτυπιέται κατά το έθιμο, λέγοντας τα ακόλουθα:
«Φτάνει ο στρατός στα Γιαννιτσά
κι ο Γιάννος ήτανε μπροστά
και έπαρε το μπαλαρμά
στο στήθο του και την καϊρδιά
και έμεινε στα Γιαννιτσά
αιώνια και παντοτινά.
-Γιάννο μεγαλομάτη μου
με τα ‘φα(γ)ες τα σκώιτια μου,
μ’ έκοψες το κουράγιο μου
μαζί με τον αέρα μου.
Μα ‘γώ το λέου κι αλλοιώτικα
κι α θέεις να μην πικραθείς.
Εγώ εσένα ζ’ αφαιρού
στανιώς χωρίς τη γνώμη μου
και από τώρα κι εδανά
θε ναν το λέου περήφανα,
ότ’ έπεσες στα Γιαννιτσά
για την πατρίδα τη γλυκειά»
ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ - 27 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1912
Στις 24 Οκτωβρίου το Γενικό Στρατηγείο του ελληνικού στρατού
εγκαταστάθηκε στην έπαυλη Τόψιν, που βρίσκεται στις παρυφές της πόλης
της Θεσσαλονίκης. Ενώ ο διάδοχος Κωνσταντίνος διαπραγματευόταν με τους
Τούρκους την παράδοση της πόλης, το βράδυ της 25ης Οκτωβρίου έφθασαν
στο Γενικό Στρατηγείο τηλεγραφήματα των υπουργείων Εξωτερικών και
Στρατιωτικών, που ανήγγειλαν την κατάληψη των Σερρών από τους Βουλγάρους
την προηγούμενη μέρα και εξέφραζαν φόβους για ταυτόχρονη άφιξη του
ελληνικού και του βουλγαρικού στρατού στη Θεσσαλονίκη.
Στις 26 Οκτωβρίου από τον αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο δόθηκε δίωρη
προθεσμία στον Τούρκο πληρεξούσιο για να μεταφέρει την οριστική
απάντηση του αρχιστρατήγου του σχετικά με την άνευ όρων παράδοση του
Τουρκικού στρατού και στη συνέχεια διαταγή στους έλληνες για προέλαση.
Ενώ προχωρούσαν γρήγορα για να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη, συγχρόνως
στάλθηκε μήνυμα του αρχιστράτηγου προς το διοικητή της βουλγαρικής
μεραρχίας, που του γνωστοποιούσε την επικείμενη κατάληψη της πόλης και
εξέφραζε την γνώμη, ότι η βουλγαρική φάλαγγα θα μπορούσε να απαλλαγεί
από τον κόπο της πορείας προς την Θεσσαλονίκη και να στραφεί προς
κατεύθυνση, όπου η παρουσία της θα ήταν πιο χρήσιμη για τις πολεμικές
επιχειρήσεις. Κατά τις 11 το βράδυ της ίδιας μέρας στη Θεσσαλονίκη δύο
αξιωματικοί του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου (Β. Δούσμανης και Ι.
Μεταξάς) συνυπέγραψαν με τον Ταξίν πασά το πρωτόκολλο παραδόσεως,
σύμφωνα με τους όρους που είχαν συμφωνηθεί.
Στις 11 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου του 1912 ,ο αρχιστράτηγος
Κωνσταντίνος με όλο το επιτελείο του και την 1η μεραρχία μπήκε στη
Θεσσαλονίκη, όπου το μεσημέρι, στην εκκλησία του Αγίου Μηνά, έγινε
δοξολογία για την απελευθέρωση της πόλης.
Με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης ο ελληνικός στρατός είχε πετύχει
τον κύριο αντικειμενικό στόχο του στο μέτωπο της Μακεδονίας. Στο
στρατιωτικό τομέα η προτεραιότητα ανήκε πλέον στη λήξη των επιχειρήσεων
στην Ήπειρο. Οι Τούρκοι, που κρατούσαν τα Ιωάννινα, είχαν ενισχυθεί
πρόσφατα από την τουρκική φρουρά του Μοναστηρίου.
ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ
Ο στρατός της Ηπείρου που συγκεντρώθηκε στην περιοχή της Άρτας, θα
χρησίμευε ως δυτική πλαγιοφυλακή στον κύριο όγκο του ελληνικού στρατού,
που θα προήλαυνε στη Μακεδονία και θα τηρούσε αμυντική στάση. Ο
κυριότερος λόγος, που υπαγόρευε στο ελληνικό Γενικό Επιτελείο να
περιορίσει σε αμυντικό ρόλο το στρατό της Ηπείρου, δεν ήταν η
αριθμητική υπεροχή των αντιπάλων του, αλλά η απόλυτη αδυναμία του να
εκπορθήσει τα οχυρά του Μπιζανίου χωρίς σημαντικές ενισχύσεις. Ο
ορεινός όγκος του Μπιζανίου, που δεσπόζει σε όλα τα περάσματα που
οδηγούν από τα νότια στα Ιωάννινα, αποτελούσε από τη φύση του
εξαιρετικά ισχυρή αμυντική τοποθεσία, που επιπλέον είχε ενισχυθεί
πρόσφατα με πέντε μόνιμα πυροβολεία, κατασκευασμένα κάτω από την
επίβλεψη της γερμανικής οργανωτικής αποστολής του τουρκικού στρατού. Η
φύση του εδάφους και η δύναμη πυρός των τουρκικών πυροβόλων απέκλειαν
μια κατά μέτωπο επίθεση εναντίον του Μπιζανίου, εκτός αν συνδυαζόταν
και με κυκλωτική κίνηση, πράγμα όμως που θα απαιτούσε δυνάμεις
αριθμητικά πολύ ανώτερες απ’ αυτές του ελληνικού στρατού.
Στο μεταξύ, στις 20 Οκτωβρίου το απόσπασμα που είχε διατεθεί για την
εκστρατεία της Πρέβεζας, μετά τη μάχη των Πέντε Πηγαδιών έτρεψε σε φυγή
την τουρκική φρουρά της πόλεως, που είχε σχηματίσει γραμμή άμυνας πάνω
στην ακρόπολη της αρχαίας Νικοπόλεως.
O ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Στις αρχές του 1913, οι Έλληνες είχαν αποκτήσει στην Ήπειρο
αριθμητική υπεροχή σε άνδρες (762 αξιωματικούς και 41.000 μάχιμους
οπλίτες), αλλά υστερούσαν ακόμη σε αριθμό πυροβόλων (93 απέναντι σε 162
τουρκικά). Η ευκινησία όμως του ελληνικού ελαφρού πυροβολικού και η
ευστοχία της βαριάς μοίρας θα κάλυπταν τη διαφορά, όπως θα αποδειχθεί
από τις επιχειρήσεις που ακολούθησαν. Η εγκατάσταση των μονάδων του
ελληνικού στρατού στις θέσεις, που είχαν καθορισθεί με τη διαταγή της
20ης Δεκεμβρίου, ολοκληρώθηκε τις πρώτες μέρες του 1913 και όλα ήταν
έτοιμα για μια νέα απόπειρα εκπορθήσεως του Μπιζανίου, σύμφωνα με τα
σχέδια του στρατηγείου που πρόβλεπαν μετωπική επίθεση σε όλο το μήκος
της γραμμής. Η επίθεση άρχισε το πρωί της 7ης Ιανουαρίου με βολές οκτώ
πεδινών πυροβολαρχιών και της βαριάς μοίρας εναντίον του Μπιζανίου. Η
4η Μεραρχία, με συνολική δύναμη 10.000 ανδρών, επιτέθηκε στον τομέα της
Μανωλιάσας.
Το απόγευμα της 10ης Ιανουαρίου έφτασε, στη Φιλιππιάδα ο διάδοχος
Κωνσταντίνος, συναντήθηκε με τον Σαπουντζάκη και αφού ενημερώθηκε για
την κατάσταση, το άλλο πρωί έδωσε γενική διαταγή, σύμφωνα με την οποία η
επίθεση, εξ αιτίας των συνθηκών, έπρεπε να σταματήσει. Μόνο η 6η
μεραρχία θα συνέχιζε την επίθεση στο δυτικό τομέα. Ο χειμώνας του
1912-1913 ήταν από τους βαρύτερους που είχε γνωρίσει η Ήπειρος τα
τελευταία χρόνια. Ενώ οι απώλειες του ελληνικού στρατού από τις μάχες
ήταν σχετικά χαμηλές, οι μονάδες του είχαν κυριολεκτικά αποδεκατιστεί
από ψύξεις, κρυοπαγήματα και την υπερκόπωση των ανδρών. Στα μέσα του
Ιανουαρίου υπολογίστηκε από το στρατηγείο ότι οι μάχιμοι άνδρες είχαν
περιορισθεί σε 28.000 περίπου.
Ο Κωνσταντίνος θεωρούσε ανεπαρκή τη δύναμη αυτή για να επιχειρήσει
γενική επίθεση και με αναφορά του προς το Υπουργείο, στις 30
Ιανουαρίου, ζητούσε την αποστολή ολόκληρης της 1ης μεραρχίας στην
Ήπειρο. Ο Βενιζέλος τότε επισκέφθηκε το μέτωπο, ζήτησε πληροφορίες για
την δύναμη του ελληνικού στρατού που είχε μείνει στη Μακεδονία και
τελικά απέρριψε την αίτηση. Μόνο το 4ο Σύνταγμα θα μεταφερόταν στο
Μέτσοβο κι ο Κωνσταντίνος θα είχε στη διάθεσή του και τη 3η Μεραρχία,
που βρισκόταν στην Κορυτσά, για μια από τα νώτα επίθεση εναντίον των
Τούρκων, σε περίπτωση που και η νέα επίθεση θα αποτύγχανε, όπως οι
προηγούμενες. Πριν προετοιμάσει την επίθεσή του ο Κωνσταντίνος, έστειλε
στον Εσάτ Πασά στις 17 Ιανουαρίου επιστολή, στην οποία του ζητούσε να
παραδώσει τα Ιωάννινα για λόγους κυρίως ανθρωπιστικούς, μια και η
Τουρκία είχε οπωσδήποτε χάσει τον πόλεμο. Αλλά η απάντηση του Τούρκου
διοικητή υπήρξε αρνητική.
Το σχέδιο που είχε καταρτίσει το στρατηγείο, πρόβλεπε ότι η νέα
γενική επίθεση θα εκδηλωνόταν στις 20 Φεβρουαρίου. Σύμφωνα με το σχέδιο ο
στρατός της Ηπείρου χωριζόταν σε δύο τμήματα στρατιάς. Το Α’ τμήμα
απαρτιζόταν από την Ταξιαρχία Μετσόβου - που θα ενεργούσε επίθεση
αντιπερισπασμού στη γραμμή Μάζι-Κοντοβράκι, την 6η και την 7η μεραρχία
και πέντε πυροβολαρχίες πεδινού πυροβολικού. Θα κάλυπτε το μέτωπο μέχρι
το χάνι του Μπιζανίου. Ο ρόλος του πρώτου τμήματος στη γενική
επίθεση της 20ης Φεβρουαρίου θα ήταν να ενεργήσει εικονική προσβολή των
απέναντί του εχθρικών θέσεων, ώστε ο εχθρός να νομίσει ότι η επίθεση
θα εκδηλωνόταν στα αριστερά του. Το Β’ τμήμα απαρτιζόταν από την 4η
μεραρχία (σ΄ αυτήν ανήκε το 8ο σύνταγμα Πεζικού, το απαρτιζόμενο από
Λάκωνες), το απόσπασμα Ολύτσικα και τις ενισχύσεις από το πρώτο τμήμα,
δηλαδή από εικοσιτρία συνολικά τάγματα. Θα ενεργούσε την κύρια επίθεση
στον τομέα της Μανωλιάσας. Η 2η μεραρχία παρέμενε ανεξάρτητη στο κέντρο
της παράταξης, από το χάνι Μπιζανίου μέχρι τη Μανωλιάσα, και θα
ενεργούσε κι αυτή περιορισμένη επίθεση για να καλύψει από τα ανατολικά
το δεύτερο τμήμα. Η επίθεση θα συνδυαζόταν με αποβατικές επιδείξεις του
Ναυτικού στους Άγιους Σαράντα, ώστε να απασχολείται η 13η Τουρκική
μεραρχία.
Η γενική Ελληνική επίθεση εκδηλώθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 20ης
Φεβρουαρίου. Η επιχείρηση απασχολήσεως των Τούρκων από το πρώτο τμήμα
εκτελέστηκε σύμφωνα με το σχέδιο η 2η μεραρχία κατέλαβε τις απέναντί
της εχθρικές θέσεις στον τομέα του Αυγού. Η ταξιαρχία Μετσόβου
συνάντησε σφοδρή αντίσταση των Τούρκων στο Δρίσκο, αλλά κατάφερε να
καταλάβει το Κοντοβράκι. Η πρώτη και η τρίτη φάλαγγα του δεύτερου
τμήματος, με ορμητικές επιθέσεις με την ξιφολόγχη, κατέλαβαν τους
αντικειμενικούς τους στόχους, (υψώματα Καστριού, Αγίου Ηλία, Αγίου
Νικολάου και Τσούκας) και σταθεροποίησαν τις θέσεις τους, έτοιμες για
τη συνέχιση της επίθεσης την επομένη ημέρα. Η δεύτερη φάλαγγα αφού το
πρωί εκβίασε την είσοδο του στενού της Μανωλιάσας και το κατέλαβε σε
όλο του το μήκος, το απόγευμα καταδίωξε τους Τούρκους, που υποχωρούσαν
από τα υψώματα προς την κατεύθυνση των Ιωαννίνων, και αφού κατέλαβε το
εχθρικό στρατόπεδο του πυροβολικού στον Άγιο Ιωάννη και απέκοψε τα
τηλεφωνικά καλώδια Ιωαννίνων-Μπιζανίου, βρέθηκε το βράδυ στις νότιες
παρυφές της Ηπειρωτικής πρωτεύουσας.
Στις 11μ.μ. της ίδιας μέρας έφτασε στις προφυλακές του 9ου τάγματος
Ευζώνων της 2ης μεραρχίας ένα αμάξι. Σ΄ αυτό επέβαιναν ο επίσκοπος
Δωδώνης, ο υπολοχαγός Ρεούφ και ο ανθυπολοχαγός Ταλαάτ και έφερναν μαζί
τους επιστολή που υπογραφόταν από τους πρόξενους στα Ιωάννινα της
Ρωσίας, Αυστρο-Ουγγαρίας, Γαλλίας και Ρουμανίας και περιείχε πρόταση
του Εσάτ προς τον Κωνσταντίνο για άμεση και χωρίς όρους παράδοση των
Ιωαννίνων και του Μπιζανίου. Ο Κωνσταντίνος συμφώνησε ασυζητητί με το
περιεχόμενο της επιστολής και στις 5.30’ δόθηκε διαταγή καταπαύσεως του
πυρός σε όλες τις μονάδες. Με αλλεπάλληλα τηλεγραφήματα του
στρατηγείου προς το Βασιλιά, τον Πρωθυπουργό και το Υπουργείο
Στρατιωτικών αναγγέλθηκε στην Αθήνα η χαρμόσυνη είδηση και το πρωί της
22ας Φεβρουαρίου του 1913 οι μονάδες του δεύτερου τμήματος στρατού που
είχαν εκτελέσει την κύρια επίθεση, παρήλασαν στους δρόμους των
Ιωαννίνων κάτω από τις επευφημίες των κατοίκων.
Ο Α΄ Βαλκανικός πόλεμος έληξε με την υπογραφή της Συνθήκης του
Λονδίνου (17 Μαΐου 1913). Με τη συνθήκη αυτή η Οθωμανική Αυτοκρατορία
υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει σχεδόν όλα τα Ευρωπαϊκά-Βαλκανικά εδάφη
της. Ο Σουλτάνος παραιτήθηκε από τα κυριαρχικά δικαιώματά του στην
Κρήτη. Η τύχη των νησιών του Βορείου και Ανατολικού Αιγαίου, της
χερσονήσου του Αγίου Όρους και το καθεστώς της Αλβανίας, θα καθοριζόταν
από τις μεγάλες δυνάμεις. Λίγο αργότερα. (29 Ιουλίου 1913) η Αλβανία
αναγνωρίσθηκε ως ανεξάρτητο κράτος. Οι Ιταλοί αρνήθηκαν να περιλάβουν
και τα Δωδεκάνησα στη συνθήκη, υποστηρίζοντας ότι το πρόβλημά τους
συνδεόταν με τον ιταλο-τουρκικό πόλεμο και όχι με το βαλκανικό. Έτσι τα
νησιά παρέμειναν υπό ιταλική κατοχή.
Η συνθήκη του Λονδίνου, προσπαθώντας να εξισορροπήσει τα συμφέροντα
των Δυνάμεων με τα αιτήματα των βαλκανικών λαών, περιείχε ασάφειες και
παραλείψεις. Κυριότερο μειονέκτημά της είναι το γεγονός ότι δεν έγινε
δυνατό να καθορισθούν τα σύνορα μεταξύ των συμμαχικών βαλκανικών κρατών.
Το πρόβλημα της διανομής της Μακεδονίας και της Θράκης θα οδηγήσει σε
νέα σύγκρουση, μεταξύ των συμμάχων αυτή τη φορά.
Ο Β’ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (Ιούνιος – Ιούλιος 1913)
Οι εκκρεμότητες που άφησε η συνθήκη του Λονδίνου αφορούσαν κυρίως τη
Μακεδονία, που ελεγχόταν από τον ελληνικό στρατό. Η Βουλγαρία αξίωνε να
περιέλθει στην κατοχή της η Θράκη και η Ανατολική Μακεδονία μαζί με τη
Θεσσαλονίκη και το Μοναστήρι. Η Σερβία διεκδικούσε τα τμήματα της
Μακεδονίας που είχε καταλάβει. Σε ατμόσφαιρα καχυποψίας, η Ελλάδα και η
Σερβία συμμάχησαν για να αντιμετωπίσουν τις απαιτήσεις της Βουλγαρίας.
Το Μάιο του 1913 υπέγραψαν αμυντική συμμαχία και στρατιωτική συμφωνία
αμοιβαίας υποστήριξης σε περίπτωση πολέμου με τη Βουλγαρία ή την
Τουρκία.
Στα μέσα Ιουνίου του 1913, τα βουλγαρικά στρατεύματα επιτέθηκαν
ταυτόχρονα εναντίον τόσο των ελληνικών θέσεων όσο και των σερβικών. Ο
Β’ βαλκανικός πόλεμος ήταν πλέον γεγονός. Στη διάρκειά του, ο ελληνικός
στρατός κατέλαβε ολόκληρη την Ανατολική Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη,
φτάνοντας ως την Αλεξανδρούπολη. Επιτυχίες σημείωσαν και οι Σέρβοι στη
Δυτική Μακεδονία. Παράλληλα οι Ρουμάνοι εισέβαλαν στη Βουλγαρία,
φτάνοντας τριάντα χιλιόμετρα από τη Σόφια, ενώ οι Τούρκοι ανακατέλαβαν
την Αδριανούπολη στην Ανατολική Θράκη. Η Βουλγαρία ήταν η ηττημένη του
Β’ βαλκανικού πολέμου.
Με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου στις 28 Ιουλίου του 1913
τερματίστηκαν οι βαλκανικοί πόλεμοι. Η Ελλάδα εξασφάλισε την Ανατολική
Μακεδονία με τη Θεσσαλονίκη και την Καβάλα, τη Νότια Ήπειρο, τα νησιά
Θάσο, Σαμοθράκη, Λήμνο, Λέσβο, Χίο, Σάμο, Ικαρία και την Κρήτη.
Με τους βαλκανικούς πολέμους η επιφάνεια του ελληνικού εδάφους και ο
πληθυσμός διπλασιάστηκαν. Στον εθνικό κορμό προστέθηκαν νέα κέντρα με
εύρωστη οικονομική ζωή και πνευματική παράδοση. Η εδαφική καχεξία που
είχε σαν επακόλουθο την οικονομική υπανάπτυξη έπαψε να υπάρχει.
Δημιουργήθηκαν, επομένως, οι καλύτερες προϋποθέσεις για μια μελλοντική
ανάπτυξη.
Στη Μάνη, μια πρώτη προσπάθεια απόδοσης φόρου τιμής στους Μανιάτες
πεσόντες στους πολέμους της νεώτερης ελληνικής ιστορίας, έγινε το 1995
από τον πρόεδρο τότε της κοινότητας Τσικαλιών, Παναγάκο Μιχελή. Με
χρηματοδότηση του αιωνόβιου στρατηγού, Σπυριδάκου Σπυρίδωνα στήθηκε
στον κεντρικό δρόμο των Τσικαλιών μνημείο πεσόντων. Κάθε χρόνο στις 7
Ιουλίου, στη γιορτή της Αγίας Κυριακής, τελείται τρισάγιο και
επιμνημόσυνος δέηση κατά την οποία μνημονεύονται τα ονόματά τους. Στη
μαρμάρινη στήλη του μνημείου αναγράφονται τα εξής:
«ΕΠΕΣΑΝ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ
1912-1913
Δικαιούλιας Ιωάννης του Παναγιώτη
Αμούσαφος Αλέξανδρος του Στυλιανού
Γεωργοπαπαδάκος Ιωάννης του Νικολάου
Ηλιοπιερέας Κυριάκος του Βασιλείου
Κυριακουλάκος Μιχάλης του Βασιλείου
Καλαντζάκος Κυριάκος του Αντωνίου
Λουκάκος Κυριάκος του Βασιλείου
Λαμπρινάκος Γεώργιος του Θεοδώρου
Σαλίχος Βασίλειος του Πέτρου
Σαλίχος Κυριάκος του Γεωργίου
Σαλίχος Παύλος του Μιχαήλ
Χαριάτης Ευάγγελος του Παναγιώτη»
Αναφορικά με τη συμμετοχή των Μανιατών στους Βαλκανικούς πολέμους το
1912-1913, οι παραπάνω αναφορές είναι προϊόν μιας μικρής μόνο έρευνας.
Τα στοιχεία που παραθέτονται αποτελούν ψήγματα της τοπικής ιστορίας
και μπορούν να λειτουργήσουν μόνο ως αφόρμηση για μια συστηματικότερη
μελέτη του ιστορικού παρελθόντος. Για τη νεώτερη ελληνική ιστορία
υπάρχει πλούσιο αρχειακό υλικό και μεγάλη βιβλιογραφία. Αυτό, όμως, που
δεν πρέπει να χαθεί είναι η πολύτιμη πληροφορία που μπορεί να αντλήσει
ο ιστορικός από την προφορική μαρτυρία, το φωτογραφικό υλικό, τα
οικογενειακά κειμήλια, τα προσωπικά ημερολόγια και άλλα ακόμη στοιχεία
που η έρευνα μπορεί να αναδείξει.
Το τραγουδο-μοιρολόι της Μάνης για το 8ο Σύνταγμα:
«Ένα καράβι θωρηκτό
περνά το Κάβο Ταίναρο
Περνά σφυρίζει δυνατά
όλο τον κόσμο αναβουά
Τ’ ακούσασι τσοπάνηδες
κι όλοι οι φαναροφύλακες
(ει)Διοποιήστε τα χωιριά
Προσηλιακά κι Αποσκιερά
το 8ο Σύνταγμα περνά
όλα τη(ς) Μάνης τα παιϊδιά
και πάσι για τα Γιάννενα
στη(ς) Μανωλιάσας τα βουνά
Πάσι να πολεμήσουσι
τη Μάνη τα τιμήσουσι…
Από τα τώρα και δανά
πά(=πάνω) στης Ηπείρου τα βουνά
θα μείνουσι πολλά κορμιά
για της Ελλάς τη λευτεριά.
(…)
ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ
Για δεύτερη χρονιά πολυμελής Μανιάτικη αντιπροσωπεία μεταβαίνει στα
Γιάννενα, ως Σώμα Απόδοσης Τιμών στους Έλληνες ήρωες και στους Μανιάτες
προγόνους μας, που πολέμησαν γενναία και θυσιάστηκαν για την ελευθερία
της Πατρίδος. Σκοπός της αποστολής και της συμμετοχής στις επίσημες και
λαμπρές εορταστικές εκδηλώσεις της Απελευθέρωσης των Ιωαννίνων την 21η
Φεβρουαρίου, είναι η απόδοση φόρου τιμής στους πεσόντες Μανιάτες του
8ου Συντάγματος Πεζικού, που πολέμησαν στην πρώτη γραμμή στους
Βαλκανικούς πολέμους (1912-1913). Η Μανιάτικη αντιπροσωπεία συμμετέχει
στα δρώμενα με κατάθεση στεφάνου, με συμμετοχή στην παρέλαση, κ.λπ. Οι
Μανιάτες σε πλήρη στοίχιση, φορώντας τις παραδοσιακές φορεσιές τους –οι
άντρες με τα κουμπούρια τους και οι γυναίκες κρατώντας ψηλά το
δρεπάνι– ευθυτενείς και με σταθερό βήμα παρήλασαν μπροστά στον ηπειρώτη
πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια, αποσπώντας θερμά
χειροκροτήματα και επευφημίες από το πλήθος. Τα σχόλια που διατυπώθηκαν
ήταν επαινετικά για την παρουσία των Μανιατών. Και με αυτή τους τη
συμμετοχή, κέρδισαν τις εντυπώσεις!
Το Σώμα Απόδοσης Τιμών της Μάνης έτυχε θερμής υποδοχής και στο
Μπιζάνι και τη Μανολιάσα, και οι τοπικές αρχές μάλιστα δεσμεύτηκαν για
να στήσουν τύμβο τιμής και μνήμης για τους Μανιάτες πεσόντες και να
μεταφέρουν στο σημείο αυτό τα κόκαλα των ηρώων του 8ου Συντάγματος, που
έμειναν για πάντα εκεί, να τους σκεπάζει ηπειρωτικό χώμα. Ιδιαίτερη
τιμή απέτεινε στη Μάνη ο δήμαρχος Μπιζανίου, ο οποίος τέλεσε
επιμνημόσυνη δέηση στον Προφήτη Ηλία Μανολιάσας υπέρ των πεσόντων
εθελοντών μαχητών Μάνης και Κρήτης!
Στο σημείο αυτό αξίζει επίσης να επισημανθεί η θερμή συμμετοχή και η
καταλυτική παρουσία της νεολαίας μας, αφού η φετινή αποστολή στην
πλειοψηφία της σχεδόν αποτελούνταν από μαθητές και μαθήτριες των
σχολείων της Αρεοπόλεως. Το ενδιαφέρον που έδειξαν τα παιδιά μας για
τις ιστορικές μνήμες του παρελθόντος, λόγω της βιωματικής αυτής
προσέγγισης κεφαλαίων του μαθήματος της ιστορίας που διδάσκονται στα
σχολεία τους, καταδεικνύει πως αυτό το εγχείρημα κατάφερε τουλάχιστον
να ευαισθητοποιήσει τους νέους μας, ώστε να στέκονται με σεβασμό
απέναντι στην παράδοση και πρωτοπόροι να ενεργοποιούνται για την
διάσωση των στοιχείων της πολιτιστικής και ιστορικής μας κληρονομιάς.
Κλείνοντας το μικρό αυτό σημείωμα, θα ήταν χρήσιμο να αποτιμήσουμε τα
οφέλη που προκύπτουν κυρίως για την προβολή του τόπου μας, όχι μόνο
από τη συγκεκριμένη αποστολή αλλά και γενικότερα από την πρωτοβουλία να
συσταθεί το Σώμα Απόδοσης Τιμών και να οργανώνονται παρόμοια
εγχειρήματα, σε όλη την Ελλάδα, όπου θυσιάστηκαν οι Πρόγονοί μας.
Όλοι οι συμμετέχοντες –μικροί και μεγάλοι– ταξίδευσαν σε άλλα μέρη
και γνώρισαν πολιτιστικές πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν εκεί οι τοπικοί
φορείς. Παράλληλα, μέσω της αναδίφησης των ιστορικών πηγών και της
έρευνας του παρελθόντος κατάφεραν να εγκολπωθούν τα στοιχεία της
παράδοσης και της λαμπρής ιστορίας του τόπου μας, της Μάνης. Τα οφέλη,
όμως, δεν είναι μόνο ηθικά είναι και πρακτικά. Η παρουσία της
Μανιάτικης αποστολής σε κάθε γωνιά της Ελλάδας – όπου υπάρχει για μας
ιστορικό έρεισμα, με το δυναμικό της παρόν προβάλλει τον τόπο μας.
Δίνει το στίγμα ότι η Μάνη είναι ένας ιδιαίτερος προορισμός με
ξεχωριστά στοιχεία, αρχές και αξίες αναλλοίωτες και οι Μανιάτες είναι
ένας λαός περήφανος με ήθος και λεβέντικη ψυχή.
Επ ευκαιρία του άρθρου αυτού, δημοσιεύουμε κατάσταση πεσόντων
Μανιατών που επιμελήθηκε και φρόντισε να μας δώσει η συμπατριώτισσά μας
Σταυρούλα Μπαλιτσάρη.από τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού όπου εργάζεται. Η
κατάσταση περιέχει πολλά ονόματα εκ των οποίων αρκετά μανιάτικα με
τόπο γέννησης γενικά τη Λακωνία. Αυτά τα ονόματα δεν περιέχονται σε
αυτόν τον πίνακα.
ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΒΑΘΜΟΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΠΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΠΟΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ
Αναστασάκος Ελευθέριος 8/1/1913 Μανωλιάσα Μαυροβούνι
Αρκουδέας Ηλίας 23/10/1912 Σ.Ν. Φιλιππιάδος Πολιάνα
Αρναούτης Νικόλαος 1/6/1913 Κιλκίς Πύργος Διρού
Βαγιλναλάκης Ζ. 20/2/1913 Μπεζαϊντές Γύθειο
Βελενάκος Αντώνιος 1/1/1913 Μπεζαϊντές Τσεροβά
Βενετσανάκης Βενέτης Ανθυπασπιστής 19/6/1913 Λαχανάς Γύθειο
Βλαχουστάκος Μιχαήλ 1/6/1912 Κιλκίς Τσεροβά
Γεωργάκος Βασίλειος 28/10/1912 Σ.Ν. Τρικάλων Γύθειο
Γεωργαντέας Γεώργιος 16/7/1913 Μπαϊρακλή Καρδαμύλη
Γιαννάκης Αριστείδης 10/1/1914 Σ.Ν. Κορυτσάς Αρεόπολη
Γιαννάκος Ευθύμιος 7/1/1913 Χειρουργείο Β7 Γύθειο
Γιαννόπουλος Ιωάννης 13/11/1912 Γ.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Οίτυλο
Γιαννόπουλος Σ. 11/4/1913 Β.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Οίτυλο
Γιαννόπουλος Σωτήριος 12/4/1913 Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Γαϊτσά
Γιαννουκάκης Μιχαήλ 1/12/1912 Ιωάννινα Πύργος Διρού
Γιαννουλέας Ιωάννης 20/6/1913 Α.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Νεοχώρι
Γιατράκος Ιωάννης Ανθυπασπιστής 8/8/1913 Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Γύθειο
Γιατράς Αναστάσιος 21/6/1913 Α.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Οίτυλο
Γκενάκος Ιωάννης 29/6/1913 Στρωμνίτσα Τσεροβά
Γκινόπουλος Σωτήριος 11/4/1913 Β.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Οίτυλο
Δαουτάκος Πέτρος 1/6/1913 Κιλκίς Τσεροβά
Δασκαλιάς Νικόλαος 3/7/1913 Β.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Οίτυλο
Δημητράκος Νικόλαος 19/2/1913 Μπίζα Σκαμνάκι
Διακουμάκος Σταύρος 15/7/1913 Χειρουργείο C4 Οίτυλο
Δουκάκος Χαράλαμπος 9/2/1913 Μακεδονία Σκαμνάκι
Εξαρχάκος Γεώργιος 13/6/1913 Κιλκίς Πύργος Διρού
Ευαγγελάκος Πουλίκος Χειρουργείο Α6 Λάγια
Ζαγοριανάκος Κωνσταντίνος 31/7/1913 Αιτωλοακαρνανία Μυρτιά
Ηλιοπιερέας Κυριάκος 17/7/1913 Χασάν Πασσά Τσικαλιά
Θεοδωρακάκης Παναγιώτης 29/7/1913 Α.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Οίτυλο
Θεοδωράκος Νικόλαος 29/7/1913 Γ.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Οίτυλο
Κακουρελάκης Παναγιώτης 19/12/1912 Α.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Γύθειο
Καλής Μιχαήλ 16/1/1912 Μετακ. Ν. Φιλιππιάδος Μαλιτσίνα
Καλογράκος Ιωάννης 1/12/1912 Μανωλιάσα Πύργος Διρού
Κανελλόπουλος Φώτιος 25/12/1912 Β.Σ.Ν. Πρεβέζης Οίτυλο
Καπερελάκος Πέτρος 9/10/1913 Γ.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Γύθειο
Καπετανέας Περικλής 23/1/1913 Β.Ν. Πρεβέζης Οίτυλο
Καραβίτης Αντώνιος Ανθυπασπιστής Σ.Ν. Αρτης Γλυθειο
Κασίμης Βασίλειος 25/7/1913 Στρώμνιτσα Μαρμάρι
Κατσουλάκος Μιχαήλ Ανθυπολοχαγός Κιλκίς Πύργος Διρού
Κλεονάκος Μιχαήλ Ανθυπασπιστής 13/12/1912 Μπεζαϊντέ Πύργος Διρού
Κολουβάρης Δημήτριος 1/1/1913 Μπίζα Κότρωνας
Κουάκης Κυριάκης 1/1/1913 Ήπειρος Κόζια
Κοκκινέας Διονύσιος 15/1/1914 Σ.Ν. Ναυπλίου Καρδαμύλη
Κοντάκος Ιωάννης 1/5/1913 Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Γύθειο
Κοντός Ευστάθιος Υπολοχαγός 20/10/1912 Γιαννιτσά Γύθειο
Κοντάκος Ιωάννης 12/5/1913 Β.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Πηλάλα
Κοτσάκος Πέτρος 14/8/1913 Γ.Σ.Ν. Σκαμνακίου
Κοτσάκος Πέτρος 25/8/1913 Μπαϊρακλή Γύθειο
Κούκουρας Κυριάκος 1/7/1913 Αιτωλοακαρνανία Μπουλαριοί
Κουλουβάκος Μιχαήλ 19/6/1913 Μαυροβούνι
Κουλουβάρης Δημήτριος 12/1/1913 Μανωλιάσα Κότρωνας
Κουμεντάκος Μιχαήλ 13/8/1913 Α.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Οίτυλο
Κρητικάκος Νικόλαος 9/4/1913 Β.Σ.Ν. Αττικής `Γύθειο
Κρητικάκος Νικόλαος 18/2/1913 Μπίζα Σκαμνάκι
Καυριακουλάκης Παναγιώτης Γ.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Γύθειο
Κυριακουλάκος Γεώργιος 31/5/1913 Γ.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Γύθειο
Κυριακουλάκος Μιχαήλ 18/6/1913 Στρωμνίτσα Τσικαλιά
Λαγάνης Γεώργιος 1/7/1913 Μπέλες Όρος Λάγια
Λυμπερέας Ιωάννης 10/12/1913 Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Οίτυλο
Λυμπερέας Χρήστος 7/1/1913 Χειρουργείο Α10 Οίτυλο
Λυμπέρης Καλαπόθος Λοχαγός 21/6/1913 Λαχανάς Κίττα
Μαμονέας Κωνσταντίνος 24/11/1913 Σ.Ν. Φιλιππιάδος Οίτυλο
Μαρκάκης Γρηγόριος 22/12/1912 Αιτωλοακαρνανία Παχιάνικα
Μαυροειδάκος Γεώργιος 17/2/1913 Μπίζα Κότρωνα
Μενουδέας Ηλίας 17/7/1913 Ανω Τζουμάγια Λεύκτρο
Μητσάκος Νικήτας 7/6/1913 Μανωλιάσα Πύργος
Μπακομιχάλης Ηλίας 1/1/1913 Α Χειρουργείο Εθν. Αμυνας Γύθειο
Μπερδέσης Κωνσταντίνος 4/3/1913 Ιωάννινα Λάγια
Μπιζακάκος Χρήστος 29/10/1913 Σ.Ν. Αθηνών Γύθειο
Μπονάκος Δημήτριος 19/7/1913 Β.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Γύθειο
Μποσινάκης Δημήτριος 10/7/1913 Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Γύθειο
Νικολόπουλος Παναγιώτης 7/1/1913 Μανωλιάσα Γύθειο
Νόθος Ιωάννης 7/3/1913 Α Χειρουργείο Εθνικής Αμυνας Οίτυλο
Ντουζέπης Γεώργιος 22/3/1913 Γ.Σ.Ν. Πειραιώς Οίτυλο
Ξαρχάκος Γεώργιος 1/10/1912 Σαραντάπορο Πύργος Διρού
Ξαρχόγιαννης Μιχαήλ 7/1/1913 Μπίζα Κότρωνα
Ξεπαπαδάκης Δημήτριος 1/6/1913 Κιλκίς Χαριά
Ξεπαπαδέας Δημήτριος 18/7/1913 Χειρουργείο Α6 Αρεόπολη
Οικονόμου Ηλίας 1/7/1913 Αντιχ. Συν. Πετριτσίου Καρβελά
Παζαντάκης Χρήστος 29/10/1913 Β.Σ.Ν. Αθηνών Γύθειο
Παναγέας Επαμεινώνδας Ανθυπολοχαγός 25/6/1913
Δοϊράνη Γαϊτσά Πατουχέας Βασίλειος
17/8/1913 Γ.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Οίτυλο
Πετροπουλάκης Παναγιώτης 4/12/1912 Β.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Γύθειο
Πουλάκος Δημήτριος 1/1/1912 Αιτωλοακαρνανία Γύθειο
Σγουρός Γρηγόριος Ανθυπολοχαγός 19/10/1912 Γιαννιτσά Καρβελά
Ταβουλάρης Βασίλειος Στρατιώτης 23/6/1913 Σόροβιτς Πύργος Διρού
Ταβουλάρης Δημήτριος Στρατιώτης 23/6/1913 Δοϊράνη Αρεόπολη
Ταγαρούλιας Περ. Στρατιώτης 14/1/1913 Μέση Ανατολή Κούνος
Τρανάκος Γεώργιος Στρατιώτης 15/3/1913 Β.Σ.Ν. Θεσσαλονίκης Γύθειο
Φιλιππάκης Ιωάννης Δεκανεύς 29/11/1912 Σ.Ν. Φιλιππιάδος Γύθειο
|
|
|
|  |
